Elizja w języku francuskim jest zagadnieniem, które wydawało mi się na tyle proste, że nie planowałam pisać o nim na blogu. Wyszło jednak na to, że moja nauczycielska wizja tego języka różni się już znacznie od tej, którą mają w głowach moi uczniowie. Prośba 3 osób, uczennic i czytelniczki, nie może zostać bez odpowiedzi. W dalszej części wpisu dowiesz się co to jest ta elizja i kiedy trzeba ją zastosować.
Elizja – definicja
Według definicji elizja to usunięcie samogłoski (czasem sylaby) w sąsiedztwie innej samogłoski. Elizja w języku francuskim dodatkowo obejmuje przypadki, gdy w tym sąsiedztwie jest litera „h„.
Od razu zwracam Twoją uwagę na fakt, że tylko litera h muet będzie powodowała usuwanie samogłoski. Tzw. h aspiré już nie. Przyda Ci się tu omówienie różnicy między tymi dwiema literami. Znajdziesz je w moim Francuskim skarbcu. Dobrze by było, gdybyś przynajmniej przeczytała to omówienie zanim przejdziesz do dalszej części niniejszego wpisu.
Revenons à nos moutons, czyli wróćmy do tematu 😉
Elizja w języku francuskim
Zacznę od dwóch słów, które można potraktować jako wyjątkowe. Chodzi o „la”, które może pełnić funkcję rodzajnika określonego lub zaimka dopełnienia bliższego, oraz słowo „si”. Są wyjątkowe, ponieważ będziemy w nich „wyrzucać” odpowiednio literę „a” lub „i”.
LA
Spójrz na przykłady dotyczące słowa „la„:
- la / adresse → l’adresse
- la / auto → l’auto
- Il la / a entendue. → Il l’a entendue.
- la / histoire → l’histoire
- la / autodestruction → l’autodestruction
- Nous la / avons apprise. → Nous l’avons apprise.
Możesz w nich zauważyć, że elidujemy „a” przed rzeczownikiem, gdy „la” pełni funkcję rodzajnika, lub przed czasownikiem, jeśli jest to zaimek COD.
Także w przypadku, gdy „la” jest częścią rodzajnika ściągniętego, będziemy je skracać, np.
- „Le doute et la peur laissent alors rapidement place à l’euphorie et à l’adrénaline.”
- (…) les grandes et moyennes surfaces de l’agglomération de Périgueux.
SI
W przypadku „si” musimy również zwrócić uwagę na dwie rzeczy: funkcję, jaką pełni w zdaniu oraz literę, jaka po nim następuje. Jeśli jest spójnikiem, będzie podlegać elizji, ale tylko przed literą „i”. Natomiast jeśli będzie przysłówkiem, nie skraca się nic. Rozjaśni Ci się to, gdy zapoznasz się z poniższymi przykładami:
- Je ne sais pas s’il viendra demain. (spójnik → si / il)
- Elle me demande s’il l’aime. (spójnik → si / il)
- Donne-moi ton numéro, s’il te plaît ! (spójnik → si / il)
- Je ne sais pas si elle viendra demain. (spójnik → si / elle)
- Nous voulons savoir s’ils vont au travail. (spójnik → si / ils)
- Vous n’êtes pas sûrs si elles viendront. (spójnik → si / elles)
- Elle n’est pas si intelligente. (przysłówek)
- Nous n’étions pas si intéressés. (przysłówek)
Do opracowania dalszej części tego wpisu, oprócz bibliografii w postaci podręczników, wykorzystałam teksty, które znajdziesz we Francuskim skarbcu w sekcji „Artykuły z opracowanym słownictwem i ćwiczeniami”. Jeśli jeszcze nie masz do niego dostępu. Zapisz się na newsletter.
Ogromną większość elizji zaobserwujemy w przypadku wyrazów, które kończą się na samogłoskę „e”. Po przeanalizowaniu kilku tekstów postarałam się podzielić je wszystkie na kilka kategorii. Jeśli według Ciebie czegoś tu jeszcze brakuje, daj znać w komentarzu 🙂
LE
Wyraz ten, podobnie jak „la”, może pełnić dwojaką funkcję w zdaniu: rodzajnika określonego lub zaimka dopełnienia bliższego. Przykłady:
- (…) elles l’ont fait.
- L’opposé de Sarah Gysler, (…).
- (…) la confiance qu’elles ont en l’être humain.
- Banksy „va devenir l’artiste le plus coté au monde.
- L’art, c’est le seul marché non régulé.
- On ne peut pas l’affirmer (…).
- (…) la maison d’enchères l’affirme dans son communiqué.
- Est-ce que l’acheteur va la conserver (…) ?
- Des Périgourdins l’ayant testé disent (…)
JE
Zaimek osobowy „je” można zaobserwować w formie skróconej np. w tych zdaniach:
- J’étais usée psychologiquement (…)
- J’étais habituée à voyager ainsi (…)
- Le premier jour, c’est la journée où j’ai eu le plus peur.
- J’ai appris de mes erreurs.
- J’habite en Pologne.
ME, TE, SE
Tego typu zaimki osobowe dopełnienia bliższego, dalszego lub zwrotne spotkasz w następujących zdaniach:
- (…) que je m’aère l’esprit.
- Elle (…) s’envole sept mois plus tard (…).
- (…) elle s’est longuement renseignée (…).
- Cette victoire m’a donné confiance en moi (…).
- On s’est dit (…).
- Je t’aime. Tu m’aimes ?
NE
Pierwszy element przeczenia również jest słowem, które należy skracać, np.:
- Je n’étais pas loin (…).
- (…) le voyage n’est pas le même.
- Ce n’est pas le cas quand tu voyages avec quelqu’un.
- Personne n’avait été mis au courant.
- Je n’ai aucun doute (…).
- Mais ça n’en est pas !
CE
Najczęściej spotykanym przypadkiem użycia tego słowa jest zwrot „c’est” (również w czasach innych niż teraźniejszy), np.:
- C’est en 2009, (…)
- Le premier jour, c’est la journée où j’ai eu le plus peur.
- (…) c’était la première fois (…).
- (…) c’était une opération totalement secrète.
QUE
W tekstach, które przeanalizowałam, trafiłam na następujące przypadki skrócenia tego zaimka lub spójnika:
- (…) à l’âge de 36 ans qu’Adeline prend cette décision.
- Un voyage réfléchi (…) qu’elle raconte sur son site (…).
- (…) la confiance qu’elles ont en l’être humain.
- (…) considérer l’art pour ce qu’il est.
- Il a littéralement intégré dans le cadre de la toile une broyeuse à papier (…) qu’il a ensuite déclenchée (…).
- Qu’est-ce qu’on achète dans l’art finalement ?
- Je n’ai aucun doute sur le fait qu’il ait préparé son action (…)
- Est-ce qu’il ne risque pas de devenir persona non grata (…) ?
- Des Périgourdins (…) disent qu’il est „moins gazeux” et qu’il a „plus un goût de limonade”.
- (…) ainsi qu’au Bugue (…).
DE
To niepozorne słówko może pełnić bardzo różnorodne funkcje, ale zawsze będzie się skracać, jak np.:
- (…) lors d’un séjour à Pétra.
- Je voulais suivre mes envies, ne pas être frustrée ni dépendante d’autrui.
- (…) on est obligé d’aller (…).
- (…) Girl with balloon, vient d’être adjugée14 à un prix record.
- une vingtaine d’oeuvres originales
- milliers d’euros
- la maison d’enchères
- dépenser plus d’un million d’euros
- L’idée est venue d’une entreprise (…)
- (…) des bouteilles habillées d’une étiquette rouge, avec des silhouettes d’oies.
JUSQUE, LORSQUE, PUISQUE, PARCE QUE
Te wyrazy nie są oczywistymi kandydatami do skracania, ale jednak powinniśmy stosować elizję w języku francuskim również w ich przypadku. Świadczą o tym chociażby takie zdania:
- Elle décide de rentrer en stop jusqu’en Suisse.
- Comme Sarah Gysler, qui, lorsqu’elle a atteint le Cap Nord (…)
- (…) puisqu’elle n’a pas tout broyé.
- (…) parce qu’il fait froid.
Przypadki szczególne i wyjątki
Jak to we francuskim bywa, są też słowa, które wymykają się regułom 😉 W przypadku elizji, której teoretycznie nie powinno być, można tu wymienić takie słowa jak:
- quelqu’un (jedyny przypadek, kiedy quelque będzie podlegać elizji), np.: (…) je ne voulais pas prendre le risque de partir avec quelqu’un avec qui cela aurait pu mal se passer.
- presqu’île (jedyny przypadek, kiedy presque będzie podlegać elizji);
Natomiast oprócz wyrazów zaczynających się od litery h aspiré, są również wyjątki, które nie będą powodować elizji w języku francuskim. Są to:
- liczebnik onze, onzième → Je suis née le onze mars. La onzième femme.
- rzeczownik une w znaczeniu pierwszej strony → la une
Ćwiczenia
Mam nadzieję, że przytoczone przykłady rozjaśniły Ci w głowie zagadnienie elizji. Jeśli masz jakieś pytania pisz śmiało w komentarzu lub przez formularz kontaktowy.
A jak już utrwalisz sobie teorię, polecam utrwalić wiedzę rozwiązując zadania i wykonując ćwiczenia, które znajdziesz pod kolejnymi cyframi: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
